S. 1. Şufa nedir ve rükünleri nelerdir?

C. 1. Şufa sözlükte birleştirme anlamına gelir.
Şer’i istılahta ise: Yeni ortağın aldıgı malda eski ortağın karşılığını öde yerek mecburi istimlak hakkıdır. Omegin Ali ile Omer bir arada ortak olup Ali kendi hissesini yeni bir müşteriye satmak isterse, Omer yeni müşteriden – Ali İle anlaştıgı fiyatı ödeyerek-hisseyi zorla alabilir.
Şufanın rükünleri:
1. Şefii (alan kişi): Şufa hakkına sahip kişi, bunda aranan şartlar: a Ortak olmalıdır komşu değil, şufa, arsa gibi bölünemeyen mallarda olur, menkullerde olmaz.
b. Mülkiyeti yeni müşterinin mülkiyetinden önce olmalıdır.
2- Meşfu aleyhi (kendisinden alınan): Eski ortağın hissesinin ken disine naklolan kişi, bunun şartları:
a. Meşfu fihi (mal) kendisine karşılık nasıl olmalı, miras, vasi- yet, hibe gibi karşılıksız şeylerde şufa olmaz.
b. Mülkiyeti sabit olmalıdır.
C- Mülkü eski ortağın mülkünden sonra olmalıdır,
3- Meşfu fihi: Şefiin yeni müşterinden almak istedigi mal, bunda da şu şartlar aranır:
a. Arsa gibi gayrimenkul olmalıdır, hayvan gibi menkul mal ol mamalıdır.
b. Bölmeye kabil olmalıdır, küçük bir hamam gibi bölmeden rar görmemelidir.

S. 2. Şufa niye meşru kılındı?

C. 2. Şufa, bölme külfetinin ve kötü ortaklık zararından dolayı meşrudur.

S. 3. Akıllı olmayan (tüzel kişilik) için de şufa hakkı var mı?

C. 3. Evet, eğer camiye ait vakfedilmemiş bir bölüm varsa, cami sorum lusu burada şufa yapabilir.

S. 4. Birden fazla şefi olursa ne olur?

C. 4. Şefiin ortak olduğunu öğrendik, bazen hissesini satmak isteyen ortağın birden fazla ortağı olabilir, bu durumda şufada hak sahibi sayılı olur.
Hisselerin eşit olabileceği gibi – satılan bir evin üç eşit hisse olması gibi farklı da olabilir; ikisi malın dörtte birine, üçüncüsü de yarısına sahip olması gibi. Mesela dörtte bir hisseye sahip olanlardan biri hissesini satar bütün ortaklar şufadan payını olmak isterse, her birinin hakkı kendi his sesine oranla olur. Dörtte birine sahip olan üçte bir şufa hakkı var, yan hisse sahibi üçte iki hakka sahiptir. Çünkü istihkakın sebebi mülkiyettir, bunlar ise mülkiyetleri eşit değildir, dolayısıyla hakları da eşit olmaz.

S. 5. Şufa bölünebilir mi?

C. 5. Şufa hakkı bölünemeyen türdendir, şefi ya ortağının tüm hissesini alır ya da bırakır. Yukarda gördüğümüz gibi birden fazla şefi olursa ve şu fayla almak istemeyip hakkını iskat ederse, en sahih görüşe göre, diğer şe filer tek şefi gibi ya hepsini alır veya hepsini terk ederler. Dolayısıyla hakkı düşmeyen kendi hissesi oranında şufa yapamaz. Bunun sebebiyse müşteri üzerine pazarlığı bölüp zarar görmesini engellemektir. Çünkü onun masla hat malın tümünü satmak olabilir ve bir kısmı maksadını hâsıl etmeyebilir.

S. 6. Bazı şefiler mevcut değilse şufanın hükmü ne olur?

C. 6. Şefilerden biri veya bazıları mevcut değilse, hazır olanlar şufa talebinde bulunup malı alabilirler ve geçirdiğimiz şekilde hisselerine oranla paylaşım yapılır. Çünkü gaip, hakkı düşen hükmündedir ve mevcut olanlara rakip olamaz. Dolayısıyla tüm hisseyi almalılar, hisseleri oranında olmaz. Çünkü gaip olan geldiğinde kendi hissesini almayabilir ve müşteri hakkında satış dağılmış olur, bu da ona zarar verebilir. Hazır olanlar tüm hisseyi alır ve gaip olan geldiğinde kendi hissesini talep edip payına oranla ortaklarla bölüşebilir. En sahih görüşe göre hazır olanlar, gaip olan gelene kadar şu- fayı erteleyebilirler. Çünkü başka bir maksadı olabilir, hepsini almaya gücü yetmeyebilir veya gaip geldiğinde kendisinden alınacak payı almak isteme yebilir.

S. 7. Hangi durumlarda şefi şufadan vazgeçtiği halde tekrar talep edebilir?

C. 7. Aşağıdaki durumlarda şefi şufadan vazgeçmesine rağmen tekrar
talep etme hakkına sahiptir.
1. Müşteri fiyatı doğru söylemezse, örneğin yüz liraya aldığını söyler ve ortak da şufa hakkından vazgeçerse ancak sonra dok san liraya aldığı ortaya çıktığında tekrar talep etme hakkı var. Çünkü önceki vazgeçişi rızayla değil fiyatın yüksekliğindendi, dolayısıyla bu, yeni ortağa rıza gösterdiği anlamına gelmez.
2. Müşteri olarak biri gösterilir sonra gösterilen kişi olmadığını öğrenirse yine talep hakkı geri döner. Çünkü birincisinin or taklığını isteyip diğerini istemeyebilir. Ondan dolayı başta şufa talebinde bulunmamıştır ve bu ondan taksirat sayılmaz.
3.Paranın peşin olduğu söylenir sonra borç olduğu anlaşılırsa başta vazgeçmesine rağmen tekrar şufa talebinde bulunabilir. Çünkü peşin alma gücü olmasa da belki borçla alabilir.
4. Hisseden satilan miktar tam açıklanmazsa, örneğin yarısı satıldığı söylenip aslında hepsi satılmışsa veya tam aksi olursa, baş ta vazgeçmişse de gerçek ortaya çıktığında tekrar şufa hakkını isteyebilir. Çünkü belli bir miktar isteyebilir.

S. 8. Satıcı müşteri için fiyatı düşürür veya arttırırsa ve diğer ortak da şufayla almak isterse, fiyat değişikliği onun hakkında da geçerli mi?

C. 8. Eğer fiyat değişikliği akit gerçekleştikten sonra olursa, örneğin sa iş muhayyerlik olmaksızın tamamlanıp taraflar meclisten ayrıldıktan sonra veya muhayyerlik şartı konulmuş ve süresi bittikten sonra fiyatta değişiklik olursa, şufa yapan ortak bundan etkilenmez. Çünkü bu durumda yapılan dü şüş satıcıdan müşteriye, artış ise müşteriden satıcıya hibe konumundadır. Bu değişikliğin fiyatla alakası olmaz, çünkü akit ondan önce tamamlanmıştır. Eğer bu değişiklik satışın tamamlanmasından önce olursa, örneğin taraflar meclisten ayrılmadan önce veya şartlıysa süre dolmadan fiyatta değişiklik yapılırsa, bu değişiklik şufa yapacak ortağı da etkiler. Düşürülen fiyat on dan da düşer keza artırılan miktarı da ödemek zorundadır. Çünkü değişiklik akdin tamamlanmasından önce olduğu için adetten bir parça sayılır.

S. 9. Bir ortak hissesini vadeli satar ve diğer ortak da şufa talebinde bulunursa, vadeden yararlanabilir mi?

S. 9. Bu durumda şufa talebinde bulunan ortak iki konum arasında muhayyerdir: Ya parayı peşin verip hemen şufa yapar veya vadeyi bekler o zaman yapar. Vade dolduğunda fiyatı öder malı alır, bu gecikmeyle hakkı da düşmez, çünkü mazurdur. Eğer vadeyle alırsa zarar eder, genelde va deli fiyat peşin fiyattan daha yüksek olur. Mali hemen alıp fiyatı müeccel olursa bu duruda da müşteri zarar görür. Çünkü zimmetler değişir, insanlar borçlarına yönelik ödemelerde farklıdır. Satıcıya parayı ödeyip malı şufa yapan ortağa teslim edecek müşteri vadeli vermek istemeyebilir, eğer buna mecbur bırakılırsa zarar verilebilir. Geçirdiğimiz muhayyerlik seçeneği iki tarafın da zarar görmesini engeller. Eğer müşteri malı hemen teslim edip fiyatı ertelemeye razı olur, şufa yapacak ortak malin teslimini de borcun zamanına ertelemekte israr ederse, en sahih görüşe göre şufa hakkı düşer.

S. 10. Müşteriyle şufa hakkına sahip ortak ihtilaf ederse hükmü ne olur?

C. 10. Bazen müşteriyle ortak fiyatın miktarında ihtilaf edebilirler. Örneğin ortak; bin liraya aldın, müşteri de bin yüz liraya aldım der ve şahit de yok ise, yeminiyle birlikte müşteri onaylanır. Çünkü o kaç paraya aldığını kaç para ödediğini daha iyi bilir. Ayrıca ortak hakkının daha az olduğunu iddiasında, müşteri de inkâr ediyor, söz her zaman yeminiyle birlikte inkâr edenindir. Eğer müşteri yemin etmekten men olursa, ortak iddiası için ye min eder ve hisseyi iddia ettiği fiyata alır. Eğer satışın kendisinde ihtilafa düşerlerse; şufa hakkı olan ortak müşterinin satın aldığını müşteri de al madığını söylerse, yeminiyle birlikte müşteri tasdik edilir. Çünkü aslı olan satışın olmamasıdır, ancak eski ortak satışı itiraf ederse kabul edilir. Aynı şekilde müşteri şufa talebinde bulunan kişinin ortak olduğunu inkâr ederse, ortak olduğunu bilmediğine dair yemin etmelidir. Çünkü aslı olan olmama sıdır ve söz her zaman asıla tutunanındır.

Kolay Şafi fıkhı
itisam yayınları