İslam’da ad koyma

Hanefi ve Şafi mezhebine göre bebeğe isim koyma

Bir varlığa isim vermek onu biricik kılmayı diğer bütün varlıklardan ve özellikle hemcinslerinden ayırt etmeyi sağlar. varlıkları adlandırma özelliği aynı zamanda insanı diğer canlılardan ayrıcalıklı kılan bir özelliktir. özellikle insan adları din kültür ve medeniyetlerin temel özelliklerini en çok yansıtan alanlardan biridir. Bir insanın adı onun kökeninin hangi kültürel coğrafyaya dayandığını gösteren en önemli ipuçlarından birisidir.

İslamiyet insanlara ad vermenin şekli ve ritüeli yerine adların dini ilkeler ve toplumsal kabuller açısından yaşadığı değerlere önem verir. Nitekim çocuğa at seçilirken gayet titiz davranılması gerektiğini belirten Hz Peygamber siz kıyamet gününde kendi adlarını ve babalarınızın adlarıyla çağrılacaksınız o halde kendinize güzel adlar koyun buyurmuştur.

hadisin kaynağı Ebu Davud edep bölümü 61 Ahmet Bin hanbel el-müsned cilt 5 sayfa 194.

İslam alimleri bu ve benzeri hadisleri dikkate alarak at koymakla ilgili bazı esaslar tespit etmişlerdir. Alimlerin yeni doğmuş çocuğa konulacak adın dini hükmüne göre yaptıkları sınıflandırma şöyledir:

1- Dini hükmü

a)- Müstehap adlar 

Anlamı açısından İslam’ın ilkelerini yansıtan veya din büyüklerini ve iyi insanları hatırlatan adları koymak müstehaptır. Peygamberimiz Abdullah ve Abdurrahman gibi adların yüce Allah’ın en çok hoşlandığı adlar olduğunu söylemiş çocuklara peygamber adlarının verilmesini tavsiye etmiş ve kendi adı olan Muhammed’in de künyesi ebul kasımi kullanmamak şartıyla verilebileceğini ifade etmiştir.

Hadisin kaynağı Buhari edep bölümü 109 105 106 Ebu Davud edep bölümü 61. Müslim adap 1.

Onun tavsiyeleri Müslümanlar arasında bu tür adlarının geniş çapta yayılmasını sağlamıştır. buna göre erkekler için Peygamberimizin Ahmet Mahmut Hamit ve Mustafa gibi adları Musa Yakup İbrahim İsa gibi peygamber adları Ebubekir Ömer Osman Ali Selman Hasan Hüseyin gibi sahabe adlarını verilmesi kızlar için ilahi vahye muhatap olduğu kur’an-ı Kerim’de bildirilen Meryem bütün insanların annesi Havva ile Hatice Zeynep Ayşe Fatma gibi Peygamberimizin eşlerinin ve kızların adlarının yanı sıra Sümeyye gibi önde gelen sahabe kadınların adlarının verilmesi Müslüman toplumlar arasında çok yaygın bir uygulama olmuştur. 

b)- Haram adlar

Allah’tan başkasına kulluk manası taşıyan ve tarih boyunca küfürün mezunu simgesi olmuş isimleri ad olarak koymak haramdır. İslam’ın Mukaddes saydığı şeylere kulluk manası taşıyan isimler de aynı hükme tabidir. Peygamberimiz abdulkabe yani Kabe’nin kolu adlı birinin adını bu sebeple değiştirmiştir. 

Ayrıca firavun karun gibi zalimlerin adlarını almayı da yasaklamıştır.

Yüce Allah’a mahsus olan isimlerin başında “ABD” kelimesi eklenmeden insanlar için kullanılması tevhid inancını zedeler mahiyette görüldüğünden İslam alimlerince prensip olarak doğru bulunmamıştır.  Ancak Arap olmayan Müslümanların Rauf Kadir Metin Kerim ve benzeri adları kullanmaları abdurrauf Abdulkadir gibi terkipleri telaffuz etmenin güçlüğünden kaynaklanıyorsa tevhid inancını zedeleyici bir niyet taşınmadı dikkate alınarak caiz görülmüştür.

c)- Mekruh adlar

İslam dışı inançları veya günah karlı hatırlatan beyaz sıkıntı acı zorbalık çatışma gibi insan tabiatının hoşlanmadığı duygu ve davranışları ifade eden adlar koymak mekruhtur. Nitekim Peygamber efendimiz Asiye isyankar anlamındaki bir kızın adını Cemile güzel Hazn, elem keder adlı bir sahabenin adını da münzir uyarıcı olarak değiştirmiştir. 

ayrıca Peygamberimiz ilk torunu dünyaya geldiği zaman damadının ve torununun babası Hz Ali’ye hangi adı koyacağını sormuş Hz Ali’nin de kendisi savaşı mücadeleyi sevdiği için harp anlamındaki Savaş adını koyacağını ifade etmesi üzerine bu isimden haşlanmamış onun yerine cahiliye döneminde bilinmeyen Hasan yani güzel adını koymuştur. öte yandan İslam alimleri Taha Yasin gibi bazı surelerin başında bulunan harfleri ad olarak kullanmanın İslam adabına uygun olmadığını vurgulamışlardır. yukarıdaki üç sınıfın dışında kalan adları koymak mübah olarak kabul edilmiştir.

Müslümanların çocuklarına Arapça kökenli bir ad takmaları zorunlu değildir kelime anlamları ve toplumdaki imajları yukarıda işaret edilen ölçülere ters düşmedikçe her müslüman toplumun kendi etnik ve kültürel gelenek ve kabullerine göre çocuklarına adlar vermesinde hiçbir sakınca yoktur. İslam dışı bir kültürde yetiştikten sonra Müslümanlığı seçen mühtedi kişilerde bu ilkelere uygun olması şartıyla Müslüman olmadan önceki adlarını kullanabilirler. tarih boyunca İslam dinini seçen insanların başka bir din ve kültür çevresine geçtiklerini gösteren isimler almaları adet haline gelmiş olsa da Müslüman olduktan sonra yeni bir ad almak istemeyen kişi buna zorlamamalı ve davranışı kınanmamalıdır.

2- Ad koyma zamanı

İslamiyette çocuğa at koymak için kesin olarak belirlenmiş bir zaman dilimi bulunmamakla birlikte doğumunun üzerinden uzun zamanı geçirmeden ad koymak sünnettir. Peygamberimiz Hz mariye den doğuma oğlu İbrahim için bu gece bir oğlum doğdu na dedem İbrahim’in adını verdim dediğinden dolayı doğumunun 1. Günü at koymak daha faziletlidir. birçok İslam toplumunda yeni doğan çocuk için bir şükür nişanesi olarak genellikle bazı hadislerde geçtiği üzere 7 gün akika adı verilen kurban kesilir ve adı da o gün konulur.

gerekli hazırlıkların yapılması ve davetlilerin gelmesi için bu merasimin doğumundan bir müddet sonra ertelenmesinde mahsur yoktur ancak aylarca çocuğu atsız bırakmak hoş karşılanmamıştır.

3- Ad koyma Adalı

Bebeğin kulağına ezan okuma isim koyma

Ad koyma konusunda Hz Peygamber tarafından başlatılan bazı uygulamalar öteden beri takip edilerek gelenek halini almıştır. Peygamberimiz torunu Hasan’ın adını koyarken kulağına ezanı kendisi okumuştur. Bu sebeple çocuğa at konurken sağ kulağına ezan sol kulağına kamet okunur bu işi yapanın da çocuğun aile büyüklerinden veya ailesi tarafından hatırı sayılan dindar bir kişi olmasına dikkat edilir. nitekim bazı sahabeler yeni doğan çocuklarını Peygamberimize götürmüşler ve adını onun koymasını istemişlerdir. böylece çocuğun ilk olarak İslam’ın şiar’ı olan kelime-i tevhid ile birlikte kendi adını duyması sağlanmış olur.

İslamiyette çocuğa AD koyma Hakkı ailesine aittir. Aile reisi aile fertlerine danışarak bu kararı verirse daha iyi olur.

4- Eşyaya ve hayvanlara ad koymak

insanların sık sık kullandıkları eşyaları ve gündelik hayatlarında sürekli ilişki içinde oldukları bazı evcil hayvanlara özel ad koyma larında İslamiyet açısından bir sakınca yoktur. ancak Bu adların da haram ve mekruh kapsamına girmemesi gerekir Bu konuda Peygamberimizin uygulaması esas alınmıştır nitekim Allah resulü’nün bazı silahlarının kılıcı Zülfikar ve hayvanlarının devesi kasva hatta evinde kullandığı cup kaçacağım su kabı Reyyan bile özel adları vardır. 

Her toplumda hakaret ve aşağılama amacıyla belirli hayvanların veya nesnelerin kullanıldığı deyimler tabirler ve dil kullanımları bulunmaktadır. hayvan ve eşyaları at koyarken toplumsal gelenekler ve kabuller dikkate alınmalı kişileri veya toplumları bu adlandırma üzerinden aşağılayıcı bir tutum içinde olunmamalıdır.

5- Lakap takmak

Ey iman edenler bir topluluk başka bir topluluğu alaya almasın belki de o alaya aldıkları kendilerinden daha hayırlıdır kadınlar da başka kadınları alaya almasın belki de alaya aldıkları kendilerinden daha hayırlıdır birbirinizi de ayıplamayın birbirinize kötü lakaplar takmayın iman ettikten sonra fasıklık ile anılmak ne kötü şeydir bu tür davranışlardan kim tövbe etmezse işte onlar zalimlerin ta kendileridir Hucurat suresi 11 ayet meali ndeki ayetin ifade ettiği gibi İslam dini kişiye hoşlanmayacağı veya toplumsal olarak kötü çağrışımları olan bir lakapla hitap etmeyi ilan etmiştir. bazı toplumlarda gerçek adların yanı sıra günlük hayatta Bu adların yerine geçen ve kişinin bedensel veya ahlaki bir özelliği yahut mesleği ile ilişki ile kaplar da kullanılabilmektedir. bu gibi durumlarda hitap edilen şahsı küçük düşürme veya alay etme amacı taşımaması şartıyla bir lakap kullanılmasında sakınca yoktur.

————————

Kaynak: Temel İslam ansiklopedisi tdv isam yayınları sayfa 109.