Hucurat suresinde Allah’ın koymuş olduğu yasakları

Hucurat suresindeki emir ve yasaklar nelerdir madde madde

1- İnsanlarla alay etmenin yasaklanması.

“Ey iman edenler! Bir kavim diğer bir kavimle alay etmesin. Belki de onlar kendilerinden daha hayırlıdır. Kadınlar da kadınları alaya almasın. Belki (alay edilenler) kendilerinden daha hayırlıdır.” Yani ey Allah ve Rasulüne (s.a.) iman edenler! Erkeklerden oluşan bir topluluk diğer bir toplulukla alay etmesin. Belki alay edilenler Allah katında alay edenlerden daha hayırlıdır. Yahut Allah nezdinde hakir görülenin kadri, kendisini ha­kir görüp alay edenden daha büyüktür. Belki Allah onu daha çok sevmek­tedir. İşte bu hareket kesin olarak haramdır. Şu sözde olduğu gibi bu ayet­te de yasaklama ve haram kılma hükmünün illeti zikredilmiştir:

Şiir: Fakiri küçük görme sakın, belki zaman yükseltirken onu, eğilir diz çökersin sen.

“Belki de onlar kendilerinden daha hayırlıdır.” sözü yasaklama hük­münün illet ve sebebini ortaya koymaktadır.

Hakim ve Hilye’de Ebu Nu’am’m Ebu Hüreyre’den rivayet ettikleri bir hadiste Rasulullah (s.a.) şöyle buyurmuştur:

“Saçı başı dağınık, toz içerisinde, elbisesi yırtık ve insanların gözlerin­den ırak nice insanlar vardır ki Allah için bir şey yapacağına yemin etse (Allah) onu muhakkak yerine getirir.”

Ahmed ve Müslim’in rivayetinde hadisin lafzı şöyledir: “Kapılardan kovulmuş, saçı başı dağınık nice insanlar vardır ki Allah için bir şey yap­maya yemin etse (Allah) onu mutlaka yerine getirir.”

Normalde kadınlar da erkeklerle birlikte buradaki hitabın şümulüne girseler de söz konusu yasaklamanın onlara şamil olmadığı vehmini gider­mek için yasaklama onlar için de ayrıca zikredilmiş ve böylece yasaklama­nın manası kadınlar için de vurgulanmıştır. Bu yapılırken şöyle bir üslûp kullanılmıştır. Önce erkekler hakkındaki yasaklama nass olarak zikredil­miş, kadınlar hakkındaki yasaklama ise ona atfedilmiştir. Alay etmek ço­ğunlukla bir topluluk içinde yapıldığı için burada çokluk kipi kullanılmış­tır. Ayette kadınlar da kadınlarla alay etmesin denilmiştir. Belki onlardan alaya maruz kalanlar alay edenlerden daha hayırlıdır.

Buradaki yasaklama hükmü sadece erkek ve kadın topluluklarına tahsis edilmiş değildir. Tek tek fertlere de şamildir. Zira yasaklamanın ille­ti geneldir. İllet umumi olduğu için hükmün de umumi olması gerekir.

Müslim İbni Mace Ebu Hüreyre’nin şöyle söylediğini rivayet etmişlerdir:

Rasulullah (s.a.) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Allah Tealâ sizin şekil­lerinize ve mallarınıza bakmaz. Fakat kalplerinize ve amellerinize bakar.” Dolayısıyla ayrıcalık ancak kalbin ihlâsı, gönül temizliği ve amellerin sade­ce Allah için yapılmasıyla elde edilebilir. Ne dış görünüş ve servetle, ne renk ve suretle, ne de soy ve cinsle bir ayrıcalık kazanılabilir.

2- İşaretle ve sözle ayıplamanın yasaklanması.

“Birbirinizi ayıplamayın.” Yani insanları ayıplamayın, birbirinize kötü söylemeyin, söz ve fiille veya işaretle alay etmeyin. Allah Tealâ kaş göz ha­reketleriyle veya söz ve fiille müminlerin ayıplanmasını, insanın kendisini ayıplaması gibi kabul etmiştir. Zira müminler tek bir nefis gibidirler. Bir mümin kardeşini ayıpladığında sanki kendisini ayıplamış gibidir.

Bunun bir benzeri de şu ayettir: “Nefislerinizi öldürmeyin.” (Nisa, 4/29). Yani birbirinizi öldürmeyin.

Ahmed ve Müslim Numan b. Beşir’den O da Rasulullah (s.a.)’dan şöy­le rivayet etmişlerdir: Rasulullah (s.a.) buyurmuştur ki: “Müminler bir in­san gibidirler. Baş acı çektiğinde hepsi acı çekerler, göz acı çektiğinde yine hepsi acı çekerler.”

Sözle ve fiil ile alay edenler kötülenmişlerdir. Nitekim Allah Tealâ şöy­le buyurmuştur:

“Sözle ve fiille alay edenlere yazıklar olsun.” Hemz fiille, lemz ise sözle olur. Allah Tealâ “Çokça ayıplayan ve durmadan laf götürüp getiren kimse­lerden hiçbirine itaat etme.” (Kalem, 68/11) ayetinde bu vasıfla muttasıf olan kimseleri ayıplamıştır. Bu ayetin manası şöyledir: Bunlar insanları hakir görüp kötü söz söyler ve onlarla alay ederler ve sözle ayıplama ma­nasına gelen koğuculuk için insanlar arasında koşuştururlar.

“Suhriyye” kelimesi ile “lemz” kelimeleri arasında şöyle bir fark vardır: Güldürücü bir şekilde bir şahsı onun yanında mutlak olarak hakir gör­mek suhriyyedir. Lemz ise ister onun yanında ister arkasından olsun gül­dürücü veya başka bir tarzda bir kimsenin kusurlarına dikkatleri çekmek­tir. Buna göre lemz, suhriye kelimesinden daha geneldir. Genellik ifade et­mesi için âmm (umumi) olan şeyin hâss (özel) olan şeye atfedilmesi kabilin­den lemz, suhriye kelimesine atfedilmiştir.

3- Bir şahsı işittiğinde hoşlanmayacağı kötü lakaplarla çağırma.

“Birbirinizi kötü lakaplarla çağırmayın.” Yani bir müslümanın karde­şine fasık, münafık diye hitap etmesi veya müslüman olan birine Yahudi veya Hristiyan demesi yahut bir kimseye köpek, eşek, domuz diye hitap edilmesi gibi birbirinize kızdırıcı kötü lakaplar takmayın. Sözü geçen ifade­lerle hitap eden kişi tazir cezasına çarptırılır. Âlimler ister kendisinin veya babasının, isterse annesinin veya kendisine nispet edilen herhangi bir şah­sın bir vasfı olsun, bir insana hoşlanmadığı bir lakabın verilmesinin haram olduğunu açıkça ifade etmişlerdir. Ayette geçen tenabüz bu ad takma fiili­nin birden fazla kişi arasında olduğunu gösterir. Bu kelimenin kullanılma­sının sebebi şudur: Onlardan her biri diğerine hemen kötü bir lakapla mu­kabelede bulunur. Yani bir kimseye kötü lakapla çağırma onun da aynı şe­kilde mukabelede bulunmasına yol açar. Sözlü ayıplama böyle değildir. Zi­ra çoğunlukla bir taraf böyle bir davranışta bulunur.

Bu genel hükümden bir kimsenin kendisinin kötü kabul etmediği bir lakapla meşhur olması durumu istisna edilmiştir. Bu durumda böyle la­kapların bir şahıs için kullanılması caizdir. Hadis ravilerinden A’meş (şaşı) ve A’rac (topal) isimleri buna misal gösterilebilir.

Övgü ifade eden lakapların verilmesi haram ve mekruh değildir. Nite­kim Hz. Ebu Bekir’e (r.a.) eski manasına gelen “Atik” lakabı, Hz. Ömer’e (r.a.) hakla batılı ayıran manasına gelen “Faruk”, Hz. Osman’a iki nur sa­hibi manasına gelen “Zünnureyn”, Hz. Ali’ye de toprak sahibi manasına ge­len “Ebu Türab[43] Halid b. Velid”e Allah’ın kılıcı manasına gelen “Seyful-lah”, Amr b. Assa İslâm’ın dahisi manasına gelen “Dahiyet’ül-İslâm” laka­bı verilmiştir.

“imandan sonra faşıklık ne kötü bir isimdir.” Yani iman ettikten ve tevbe ettikten sonra bir kimseye fasık, kâfir veya zinakâr denilmesi veya imana girdikten sonra fasık diye zikredilmesi çok çirkin bir vasıftır. Bura­daki fasıklıktan maksat, cahiliye ehlinin İslâm’a girdikten ve İslâm’ı iyice anladıktan sonra yaptıkları gibi çirkin lakaplarla insanların birbirlerini çağırmalarıdır. Burada özellikle bir kimseye çirkin lakaplarla hitap edil­mesinden hasıl olan fasıklık sıfatının imanla bir arada bulunması zemme-dilmiştir. Söz konusu davranış fasıklık kabul edilerek bunun kötülüğü ortaya konmuş ve bu davranış çok iğrenç gösterilmiştir. Böylece söz konusu yasaklamanın illet ve sebebi ortaya konmuştur.

“Kim tevbe etmezse, işte onlar zalimlerin ta kendileridir.” Allah’ın ya­sak kıldığı bu üç davranıştan dolayı (alay etme, ayıplama, kötü lakaplarla çağırma) tevbe etmeyen kimseler zalimlerdendir. İtaattan sonra isyan et­meleri ve kendi nefislerini azaba maruz bırakmaları yüzünden başkaları değil de nefislerine zulmedenler bizzat onlardır.

Asilerin burada zulüm sıfatıyla vasfedilmelerinin sebebi şudur: Bir kimsenin yasak olan şeyi yapmada ısrar etmesi küfürdür. Zira yasaklanan bir hususu emredilen bir şeymiş gibi yapması sebebiyle bir şeyi konulması gereken yerin dışında başka bir yere koymuş olmaktadır.

4- Suizannın yasaklanması ve haram kılınması:

“Ey iman edenler! Zannın bir çoğundan kaçının. Çünkü zannın bir kıs­mı günahtır.” Yani Ey Allah ve Rasulünü (s.a.) tasdik edenler! Zannın ço­ğundan uzak durun. Çünkü bunlar arasında hayır sahibi kimseler hakkında suizanda bulunmak gibi bazıları vardır ki işte bizzat bunlar kötüdür. Zira bu, dış görünüş itibariyle doğru, salih ve emin olan bir kimseyle alâkalıdır.

Açıktan sarhoş olan veya fahişelerle zina edenler gibi açıktan günah işleyen kimseler hakkında onlardan uzak durmak ve onların tuttuğu yol­dan sakınmak ve sakındırmak için suizan beslemek caizdir. Ancak bu zan­nın sözle ifade edilmesi gerekir. Çünkü içteki zannın söylenip açığa vurul­ması günahtır.

Sonra Allah Tealâ hayır yapan kimseler hakkında suizanda bulunmak veya mümin bir kimse hakkında kötü bir düşünceye sahip olmak gibi bir kısım zanlann günaha düşürmesini zanda bulunma yasağının illeti olarak göstermiştir. Nitekim Allah Tealâ başka bir ayette de şöyle buyurmuştur: “Böylece siz kötü bir zanda bulundunuz ve helak olmayı hak eden bir kavim oldunuz.” (Fetih, 48/12).

Mümin kimseler hakkında suizanda bulunulmasını haram kılan birçok hadis-i şerif varid olmuştur:

İbni Mace Abdullah b. Ömer’in şöyle dediğini rivayet etmiştir: Rasu-lullah’ı (s.a.) Kabe’yi tavaf ederken gördüm. Şöyle diyordu: “Sen ne hoşsun, kokun da ne kadar hoş. Sen ne büyüksün, hürmetin de ne kadar büyük. Muhammed’in nefsini kudret elinde bulunduran Allah’a yemin ederim ki müminin hürmeti onun mal ve canı Allah katından senin hürmetinden da­ha büyüktür.” Bir mümin hakkında ancak hüsnüzanda bulunmak gerekir.

İbni Abbas bu ayet hakkında şöyle demiştir:

Allah Tealâ bir müminin bir mümin hakkında hüsnüzan dışında bir düşünceye sahip olmasını yasaklamıştır.

İmam Malik, Buhari, Müslim ve Ebu Davud Ebu Hüreyre’nin şöyle dediğini rivayet etmektedirler: Rasulullah (s.a.) buyurmuştur ki: “Zandan sakının ha. Çünkü zan sözlerin en yalan olanıdır. Birbirinizin mahrem hal­lerini araştırıp soruşturmayın, birbirinizle çekişmeyin, birbirinize haset et­meyin, birbirinize kızmayın ve birbirinize sırt çevirmeyin. Ey Allah’ın kul­ları kardeş olunuz.”

Müslim ve Tirmizi’nin başka bir rivayeti de şöyledir: “Birbirinizle alâ­kanızı kesmeyin, birbirinize sırt çevirmeyin, birbirinize kızmayın, birbirini­ze haset etmeyin. Kardeş olun ey Allah’ın kulları! Bir müslümana diğer bir müslüman kardeşine üç günden fazla dargın durması helâl olmaz.”

5- Mahrem hallerin araştırılmasının haram kılınması:

“Birbirinizin gizli hallerini araştırmayın.” Yani müslümanların mah­rem hallerini ve kusurlarını araştırıp da onların gizlediği şeyleri açığa çı­karmaya çalışmayın. Onların sırlarına muttali olmak istemeyin. Tecessüs, gizli olan kusurların ve mahrem şeylerin araştırılmasıdır. Tahassüs ise ha­ber araştırmak, hoşlanmadıkları halde bir topluluğun sözlerini dinlemek veya kapı arkasından konuşulanlara kulak vermektir.

Ebu Davud, Ebu Berze el-Eslemi’nin şöyle dediğini nakletmiştir: Ra­sulullah (s.a.) bize bir hutbe irad etti ve şöyle buyurdu: “Ey kalplerine iman girmediği halde dilleriyle mümin olduklarını söyleyenler! Müslüman­ların mahrem hallerini araştırmayın. Müslümanların mahrem hallerini araştıran kimseyi, Allah, kendi evinde rezil rüsvay eder.”

Taberani Harise b. en-Numan’ın şöyle dediğini rivayet etmektedir: Ra­sulullah (s.a.) şöyle buyurmuştur:

“Ümmetimin (hoş olmayan) üç huyu vardır: Uğursuz sayma,[44] haset etme ve suizanda bulunma.” Bir adam “Ya Rasulallah! Bu özelliklere sahip kimselerin bunlardan kurtulmalarını sağlayacak şeyler nelerdir?” deyince Rasulullah (s.a.) şöyle buyurdu: “Haset etmişsen Allah’a istiğfar et. Zanda

bulunmuşsan onun zaten hakikati yoktur. Bir kuşun uçmasını uğursuz say-mışsan geç git.”

Yine Ebu Davud, Ebu Ümame ve diğer sahabelerden Rasulullah’ın (s.a.) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir:

“Bir hükümdar insanlardan şüphe duyarsa şüphesiz onları ifsad eder.”

Ebu Gılabe şöyle demiştir: Hz. Ömer e Ebu Mihcen es-Sakafi’nin evin­de arkadaşlarıyla içki içtiği haber verilince derhal oraya gitti. İçeri girince bir de baktı ki onun yanında sadece bir kimse var. Ebu Mihcen Hz. Ömer’e “Senin böyle yapman helâl değildir. Çünkü Allah tecessüsü yasaklamıştır.” deyince Hz. Ömer dışarı çıkıp orayı terketti.

6- Bir kimsenin arkasından hoşlanmadığı şeyleri söylemek manasına gelen gıybetin haram kılınması:

“Birbirinizin gıybetini yapmayın. Hiç sizden bı^nı olu kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? Bundan tiksindiniz… Yan: birbirinizin arkasından hoşlanılmayan şeyleri söylemeyin. İster bu arkadan konuşma açıktan ister işaret vb. şeylerle olsun farketmez. Gıybeti yapılan kimse bundan rahatsız­lık duyar. Bu hüküm bir kimsenin din ve dünyasında ahlâk ve fıtratında, malı, evlâdı, zevcesi, hizmetçisi, giysisi vb. hakkında hoşuna gitmeyen her sözü içine alır.

Ebu Davud, Tirmizi ve İbni Cerir’in Ebu Hureyre’den rivayet ettikleri bir hadiste Rasulullah (s.a.) gıybetin ne olduğunu açıklamıştır. “Rasulul-lah’a Ya Rasulallah! Gıybet nedir?” denildi Rasulullah (s.a.): “Kardeşini hoşlanmadığı bir şekilde zikretmendir.’ buyurdu. Peki söylediğim şey kar­deşimde varsa?” denilince Rasulullah (s.a.) ‘Şayet söylediğin şey onda var­sa onun gıybetini yapmış olursun. Yok söylediğin şey onda mevcud değilse ona iftira etmiş olursun.” buyurdu.

Ebu Davud Hz. Aişe’nin şöyle dediğini rivayet etmiştir: Peygamber (s.a.)’e “Safiyye’nin şu şu özellikleri (kusur olarak! sana yeter. Yani o kısa boy­ludur.” dedim. Bunun üzerine Rasulullah s.a. şöyle buyurdu: “Sen öyle bir şey söyledin ki bu sözün deniz suyuna karıştırılacak olsa onu bulandırırdı.”

Sonra Allah Tealâ gıybetten nefret ettirmek için gıybeti ölü insanın etini yemeye benzetmiştir. Sizden birisi hiç ölü kardeşinin etini yemekten hoşlanır mı? Bundan nasıl tiksindiyseniz bir kimsenin arkasından kötü ko­nuşmaktan da aynı şekilde kaçının. Allah Tealâ gıybeti ölü insanın bedeni­ni yemeğe benzetmiştir. Bu teşbihi insanları gıybetten tiksindirmek için yapmıştır. Zira insan etinin yenmesinin dinen haram olması bir yana zaten insanın tabiatı buna karşı bir tiksinti duyar.

Bu ayet gıybetin dinen haram ve çirkin olduğuna delâlet etmektedir. Bu sebeple gıybetin haramlığı konusunda icma vardır. Gıybet eden kimse­nin Allah’a tevbe etmesi ve gıybet ettiği kimseden de helâllik dilemesi ge-

rekmektedir. Bu hükümden ancak cerh ve tadil ile vaaz ve nasihatte oldu­ğu gibi fayda tarafı ağır basan konular istisna edilmiştir. Buhari’nin Ai-şe’den rivayet ettiği bir hadis buna misal gösterilebilir: Günahkâr bir adam huzuruna gelmek için izin istediğinde Rasulullah (s.a.) “Aşiretinin ne kötü bir mensubudur! Ona izin verin.” buyurmuştur. Aynı şekilde Rasulullah’m (s.a.) Fatıma b. Kays’a söylediği sözü de fayda tarafı ağır bastığında bir kimsenin arkasından konuşulabileceğine misaldir. Rasulullah şöyle buyur­du: “Ebu Cehm’e gelince o sopasını omuzundan indirmez. Muaviye ise malı olmayan bir fakirdir.

Gıybetin haram kılınması, insanlık onurunun korunmasıyla yakından alâkalıdır. Bu durum birçok sahih hadiste değişik açılardan ifade edilmek­tedir.

Buhari ve Müslim’in Ebu Bekre’den rivayet ettikleri bir hadiste Rasu­lullah (s.a.) veda hutbesinde şunları söylemiştir: “Şu içinde bulunduğunuz gün, şu ay ve şu belde nasıl muhterem ise şüphesiz kanlarınız, mallarınız ve namuslarınız da öyle size muhterem ve mukaddestir.”

Ebu Davud ve Tirmizi Ebu Hüreyre’nin şöyle dediğini rivayet etmiş­lerdir: Rasulullah (s.a.) şöyle buyurmuştur: “Müslümanın malı, namusu ve canı başka bir müslümana haramdır. Bir müslüman kardeşini tahkir etme­si, bir kimseye şer olarak yeter.”

Yine Ebu Davud, Ebi Bürde el-Belvi’nin şöyle dediğini rivayet etmek­tedir: Rasulullah (s.a.) şöyle buyurmuştur: “Ey kalplerine iman girmediği halde dilleriyle iman ettiklerini söyleyenler! Müslümanların gıybetini yap­mayın ve onların gizli hallerini araştırmayın. Müslümanların mahrem hal­lerini araştıran kimsenin de Allah mahrem hallerini araştırır. Allah kimin mahrem hallerini anştırırsa kendi evinde onu rezil rüsvay eder.”

“Öyleyse Allah’tan korkun. Şüphesiz Allah tevbeleri kabul edici ve çok merhamet edicidir.” Yani size emrettiği ve yasak ettiği şeylerde Allah’tan sakının Allah’ı gözetip O’ndan korkun. Gıybetten tiksinip uzaklasın: Şüp­hesiz Allah Tealâ kendisine tevbe edenin tevbesini kabul eder ve tekrar kendisine yönelen kimseye de çok merhamet eder.

Alimlerin çoğunluğuna göre gıybet eden kimsenin tevbe ederken takip edeceği yol şöyledir:

a) Gıybet etmeyi terketmeli.

b) Bir daha o günaha dönmemeye kesin olarak karar vermeli.

c) Yaptığına pişman olmalı,

d) Gıybetini ettiği kimseden helâllik dilemeli.

Bazı alimler ise şöyle demişlerdir: Gıybet edenin gıybetini yaptığı kimseden helâllik dilemesi şart değildir. Zira gıybetini yaptığını ona bildirmesi halinde belki de öncekinden daha çok o kişiye rahatsızlık vermiş olabilir. Öyleyse gıybet eden kimsenin gıybet ettiği meclislerde aynı şahsı övmesi ve mümkün oldukça gıybete konu olan hususun onda bulunmadığını söyle­mesi gerekir.

Nitekim Ahmed ve Ebu Davud Muaz b. Enes el-Cüheni’den şöyle riva­yet etmişlerdir: Rasulullah (s.a.) şöyle buyurmuştur: “Gıybet eden bir mü­nafığa karşı bir mümini koruyan kimseye Allah kıyamet günü onu cehen­nem ateşinden koruyacak bir melek gönderir. Kötülemek maksadıyla bir mümin hakkında bir şey uyduran kimseyi Allah, söylediği şeyden sıyrılıp çıkıncaya kadar cehennem köprüsünde hapseder.

Diğer Sitelerimiz:

dinisorusor.com

islamisorusor.com

mumsema.com.tr

BENZER KONULAR:

• Hucurat suresi çerçevesinde islam’ın ahlak prensipleri
• Hucurat suresi iniş sebebi
• Hucurat suresinin mealin dikkat çeken ayetler
• Hucurat suresinin 11-12. ayetlerini okuyup eleştirilen tutumları belirleyiniz.
• Hucurat suresi Meal ve Tefsir
• Tümünü görüntüle.