S. 1. Nesep nedir ve nasıl ispatlanır?

– C. 1. Nesep kan bağı demektir. Nesep, miras, nikâh – helal veya haram velilik, vasiyet gibi birçok önemli hükmün temelidir. Nesep aşağıdaki se- beplerden birisiyle sabit olur:
1- Şahitlik: Tanıklık için tanık sıhhat şartlarına haiz iki erkek ge rekir. Kadınların tanıklığı veya bir erkek ile bir kadının şahitli ğiyle nesep ispatlanamaz. Çünkü nesep nilkähin dalıdır, nikâh ise genelde erkeklerin mutalli olduğu bir durumdur, dolayısıyla kadınların tanıklığı kabul edilmez.
2- İkrar: Örneğin biri Ali’nin babası olduğunu veya Ali falancanın oğlu olduğunu ikrar ederse ilhak olmuş olur.
İkrann sıhhat şartları:
a- İkrar vakıaya muhalif olmamalıdır, örneğin öyle yaşlarda ol malılar ki biri diğerinin babası olması mümkün olsun. Eğer yaşları buna uygun değilse mesela aynı yaşlarda olurlarsa ikrar kabul edilmez, çünkü vakıa bunu yalanlar.
b- Şeriat ikrar edeni yalanlamamalıdır, örneğin çocuğu olduğu nu ikrar ettiği kişi başkasının çocuğu olduğu biliniyorsa ikrarı reddedilir. Çünkü sabit nesep başkasına intikal etmez, çocuğun onaylaması veya yalanlaması ise mühim değildir.
c- İlhak edilen kişi – eğer onay ehliyse; mükellefse – ikrar edeni onaylamalıdır. Çünkü nesebinin belirlenmesinde kendi hakkı da var ve nesebini başkasından daha iyi bilir.
d- Bu ikrarla ikrar eden kendine bir menfaat çekmemeli bir zarar def etmemelidir. Eğer bu durumlardan birisi varsa sözü ikrar sayılmaz. Sadece bir iddia olur ve iddia da tanık ve ispat ister. Örneğin servet sahibi bir genç öldüğünde o benim oğlumdu derse kabul edilmez, sözü ikrar ve şahitlik sayılmaz. Çünkü ikrar, ikrar edene bir sorumluluk yüklemelidir. Ayrıca şahitlik de şahide bir fayda sağlamamalı veya zarar def etmemelidir. Yoksa bu söz sadece iddia olur, iddia da ancak şer’i ispat varsa kabul edilir. Dolayısıyla iki adil şahit sözünü doğrularsa kabul edilir.
3- İstifâza (dolup taşma/çok sayıda): Bunun şekli ise şöyle olur: Çocuk bir kişi veya kabileye isnat edilir ve kentte herkes – mu halif olmaksızın – o kişi veya kabileye isnat eder. Bu durum kasa bir zamanla sınırlı da olmaz. Bu istifâza tanıklık yerine geçer ve durumun doğruluğuna şer’i bir delil kabul edilir. An cak bu topluluk büyük sayıda olmalıdır, öyle ki aklen hepsinin yalan söyleyeceğine imkân olmamalıdır, İstifâzanın tanık ye rine geçme sebebiyse, nesep nesiller boyu ispatı devam eden bir durumdur. Zaman aşımıyla başlangıcı için tanık bulmak zor olur ve ihtiyaç nedeniyle istifada tanık yerine kabul edilir.

S. 2. Babanın oğlunu nesebine ilhak etmesinin şart nedir?

C. 2. Çocuğun annesi cariye olup adam onunla ilişki yaşadığını ikrar ederse çocuk adama mensup olur. Bu durumda cariyeden azil (spermayı dışarı boşaltma) yapıp yapmaması önemli değildir. Eğer cariyeyle ilişki ya şadığı ispatlanmazsa çocuk ona mensup olmaz, bunun için erkeğin ikrarı gerekir, ikrar yoksa intisap da olmaz. Çünkü mülkiyetten amaç hizmettir, çocuk değildir. Çocuk hür bir kadındansa, kadınla ilişki yaşama imkânı olup çocuğun da ondan olması mümkünse ilhak olur ve bunun için ikrar da ge rekmez.

S. 3. Nesebe taalluk eden hükümler nelerdir?

C. 3. İki kişi arasında nesebin ispatlanması halinde buna birçok hüküm terettüp eder, kısaca bazılarını zikredelim:
1- Helal veya haramlik açısından nikâh hükümleri ortaya çıkar.
2- Nafaka hükümleri ve bu bağlamdaki sorumlulukların düzenlenmesi olur.
3- Velilik ve derecesi belirlenir.
4- Miras hükümleri, pay dağılımı ve varis derecelerinin düzenlenmesi mesi gerekir.
5- Vasiyet, sıhhat ve batıllık açısıyla hükümleri ortaya çıkar. Çün kü bunların çoğunun sebepleri nesebe ve kendisine vasiyet edi len kişinin varis olup olmadığına dayanır.

Kolay Şafi fıkhı
itisam yayınları