İllet Nedir?
İllet Hakkında Kısa bilgi

Sözlükte “hastalık, özür, bahane, sebep, kusur, asıl, menşe” gibi anlamlara gelen illet (çoğulu ilel), fıkıhta, hüküm çıkarmada önemli bir yer tutan ve temel şer’î delillerden biri olan kıyasın dayandığı esastır. Kıyas, hakkında nass bulunmayan bir meselenin hükmünü, aralarındaki illet birliği sebebiyle, Kitap veya sünnette hükmü bilinen meseleye göre açıklamaktır. İllet ise, zâhir, mazbut ve hüküm için münasip bir vasıf şeklinde tanımlanmıştır.

Âlimlerin çoğunluğu, nassların belli sebep ve illete dayandığı, bunun tespit edilebileceği ve diğer hükümler için de ölçü olarak kullanılabileceği görüşündedirler. Bu nedenle, illetin tespitinde bazı şartlara uyulması gerekir. Bu şartlardan birincisi, illetin zâhir bir vasıf olmasıdır. Başka bir deyişle illet, bir şeyi ispat etmeye elverişli olmalıdır. İkincisi mazbut olması gerekir. Yani illet, kişilere, durumlara ve çevrelere göre değişmemeli, belirli, istikrarlı bir vasıf olmalıdır. İllet ile hüküm arasında uygun bir bağıntı bulunmalıdır. Dördüncüsü, kıyas yapılabilmesi için illet teşkil eden vasfın, ait olduğu hükme münhasır kalmayıp, geçebilir, sirâyet edici olması gerekir. Son olarak, vasfın muteber olmadığını gösteren bir delil bulunmamalıdır. Nasslara aykırı olan her türlü sebep veya maslahat, hükmü ispat için elverişli bir illet sayılmaz.

İllet, hükümlerin tespitinde ve geçerliliğinde önemlidir. Zira, hükümler illetleri ile birlikte mevcuttur. İllet değiştiğinde veya ortadan kalktığında, hüküm de buna uygun olarak değişir veya ortadan kalkar. İslâm’ın evrenselliği ve her çağa hitap etmesi, bu illetlerin tespiti ve bu illetler doğrultusunda nassların zaman ve şartlara göre okunmasıyla gerçekleşir.

İlleti veya onun Şâri’ tarafından muteber sayılıp sayılmadığını tespit yollarına mesâlik-i illet denir. Hükümlerin illetleri bazen nasslarla belirlenmiştir. Ancak çoğu zaman araştırma ile bulunur. (İ.P.)

Hadis terimi olarak illet, görünüşte sahih olan bir hadisi; çoğu kere zayıflığa götüren, anlaşılması güç olan gizli kusur veya sebeptir. İllet çoğu kez hadisin isnâdında, bazen de metninde bulunur. (bk. Muallel Hadis)

Diyanet dini kavramlar sözlüğü