Yemin nedir? Dinimizde yemin kavramı

A- Yemin Kavramı Nedir Anlamı:

Yemin, sözlükte, kuvvet, sağ taraf, sağ el, ant, ahd, kasem ve benzeri anlamlara gelir. Çoğulu eyman’dır. Dini terim olarak ise, yemin, bir kimsenin, bir işi yapıp yap­maması veya bir olayın doğru olup olması konusundaki söylediği sözünü Allah’ın adını veya sıfatını zikrederek kuvvetlendirmesidir. Mesela, “Vallahi şu işi yaparım” veya “Vallahi şu işi yapmam“, “Vallahi borcumu ödedim“, “Vallahi borcunu öde­medin” gibi. Bu şekilde yapılan yemine kasem adı verilir.

Fıkıh kitaplarında yemin, bu dinî anlamı­nın yanısıra, yargılama hukukundaki isbat vasıtalarından biri olarak da ele alınmıştır. Yeminin bu anlamdaki hükümlerine aşağı­da “İsbat Vasıtaları Olarak Yemin” başlığı altında yerverilecektir.

Fıkıh bilginlerinin çoğunluğu, bir kimse­nin bir işi yapıp yapmama konusundaki kararlılığını talak’a veya i’tak {köle azadı)’a bağlamak (ta’lik) suretiyle kuvvetlendirme­sini de yemin olarak nitelendirirler. Mesela, “Senin evine girersem, köiem azad olsun” veya “Borcumu ödemezsem, kölem azad olsun” gibi. Burada kişi, eve girmeme veya borcu ödeme konusundaki kararlılığını kölenin azad edilmesine bağlayarak te’yit etmiştir. Buna göre, eve girilirse veya.borç Ödenmezse yani bu şart yerine getirilmez­se, köle azad edilme işi (ceza) da kendili­ğinden gerçekleşir. Bu tür yeminler, özel­likle talak (boşama) ve i’tak (köle azadı) konularında söz konusudur.

Kasem suretiyle yapılan yemin, Allah’ın adlarına veya sıfatlarından birine ant içmekle yapılır. “Vallahi”, “Billahi”, “Tallahi”,

“Rahim olanın hakkı için”, “Kudret-i ilâhiye için” gibi. “Kasem ederim”, “yemin ede­rim”, “şehadet ederim”, “Allah ile ahdolsun”, “Allah ile m isa kim olsun”, “üze­rime yemin olsun”, “üzerime andolsun”, “şu yemeği yemek bana haram olsun” gibi sözler birer yemin sayılır. “Şöyle yaparsam kâfir, yahudi, hıristiyan olayım” veya “Şöy­le yaparsam Allah’ın kulu, peygamberin ümmeti olmayayım” gibi sözlerin birer yemin sayılabilmesi, bunların iyi niyetle söylenmiş olmasına bağlıdır. Bu sözleri yemin niyetiyle söyleyen kişinin, yeminine uymaması halinde, üzerine keffâret gere­kir. Bu sözleri iyi niyetle söylemeyen kişinin ise, işlediği günah sebebiyle tevbe ve İstiğ­farda bulunması gerekir.

Hiç şüphesiz, Allah adı veya sıfatı zikre­dilmeden söylenen bir sözün yemin sayılıp sayılmamasında örfün de Önemli bir yeri vardır. “Kur’ân çarpsın“, “Ekmek çarpsın”, “Kabe hakkı için” gibi sözler örfümüzde yemin olarak telakki edilmektedir. Nitekim Kur’ân-ı Kerîm’de ay, güneş, yıldız, gece, gündüz ve benzeri isimler zikredilerek yemin yapıldığı görülmektedir. Kişi, bu isimlerle yemin ederken bunların Rabbini kasdederek yemin etmiş olduğu kabul edilir. Yine yemin konusunun kapsamını belirlemede örf önemli bir faktör olarak kabul edilmektedir. Mesela, “baş yemiyeceğim”, “bu ağaçtan yemiyeceğim”, “evine ayağımı basmam”, “et yemiyeceğim” sözlerine örfte belirli bir anlam yüklenmektedir. Örfe göre, baş denince sığır veya koyun başı, ağaç denin­ce onun meyvesi, et denince sığır ve koyun eti, ayak basmam denince eve girmem manası anlaşılıyorsa, yeminin kapsamı da bunlarla sınırlı kabul edilir.

Aslında yemin etmek mubah olmakla birlikte, gereksiz yere yemin etmek ve onu alışkanlık haline getirmek pek tavsiye edilmeyen davranıştır. Zira, sıkça yemin eden kişi, sözüne Allah’ı şahit tutarak Yaradanına karşı saygısızlıkta bulunmuş ve toplumda itibarı zedelenmiş olabilir. Ayrıca yalan yere yemin büyük günahlardan sayı­lır.

Meşru bir konuda, sözü kuvvetlendirmek, muhataba kanaat vermek, onu ikna etmek amacıyla yapılan yeminlere uymak gerekir. Çünkü Cenab-ı Hakk şöyle buyur­muştur: “Yeminlerinizi koruyunuz” (el-Mâide 5/89)/ “Allah’ın adına yaptığınız ahitlerinizi yerine getirin. Allah’ı kefil tutarak kuvvet­lendirdikten sonra yeminlerinizi bozmayın. Şüphesiz ki Allah yaptıklarınızı bilir” (en-Nahl 16/91).

Ancak bazan yemine uyulması fert ve toplum maslahatına aykırı olup, yemin sahibini birtakım haramlara düşürecek niteliklerde olabilir. Bu takdirde yemini bozup keffâret vermek gerekli olur. Mese­la, bir kimse borcunu ödememeye veya anne-babası ile konuşmamaya yemin etse, bu yemine uyamaz. Borcunu öder, anne-babasıyla konuşur, sonra keffâreti yerine getirir. Çünkü, Peygamber şöyle buyur­muştur: “Bir kimse bir şey için yemin eder, sonra da ondan daha hayırlısını görürse, yeminini bozsun ve keffâret versin” {Müslim, Eyman, 15,16).

B-Yemin Çeşitleri ve Hükümleri:

Kasem suretiyle olan yeminler; yemin-i lağıv, yemin-i ğamûs ve yemin-i mün’akıde olmak üzere üç kısma ayrılır:

1- Lağıv Yemini:

Bu, yanlışlıkla veya doğru olduğu sanılarak yapılan yemindir. Mesela, borcunu ödemediği halde, ödediğini sanarak “Val­lahi borcumu ödedim” diye yemin edilmesi gibi. Dil alışkanlığı olarak konuşma sırasın­da, sözünü kuvvetlendirmek için “Vallahi, billahi” denilmesi de lağıv yemini olarak nitelendirilmektedir.

Kur’ân-ı Kerîm’de “Allah, kasıtsız olarak ağzınızdan çıkıveren yeminlerinizden (lağıv yemininden) dolayı sizi sorumlu tutmaz” (el-Mâide 5/89) âyetiyle lağıv yemininden dolayı keffâret gerekmeyeceği belirtilmek­tedir. Bu tür yeminleri yapanların bağışla­nacağı ümit edilir.

2- Ğamûs Yemini:

Bu, bir kimsenin, geçmiş zamanda ya­pılmamış veya yapılmış bir iş hakkında bile bile kasden yalan yere yaptığı yemindir. Buna yemin-i fâcire (yalan yemin) de denir. Mesela, borcunu ödemediğini bilen bir kimsenin “Vallahi borcumu ödedim” de­mesi gibi. Böyle bir yemin büyük bir gü­nahtır ve sahibine çok ağır bir vebal yükler. Bunun bağışlanması için keffâret yeterli olmaz. Bundan dolayı tevbe ve İstiğfar edilmesi ve bu yüzden bir kimsenin hakkı zayi olmuş ise onun da yerine getirilip helallik alınması gerekir.

İmâm Şafii’ye göre ğamûs yemininden dolayı da keffâret gerekir.

3- Mün’akıde Yemini:

Bu, mümkün olan ve geleceğe ait bir şey hakkında yapılan yemindir. Mesela, “Valla­hi ben üç gün içinde borcumu vereceğim”, “Vallahi onunla konuşmayacağım” denil­mesi gibi. Borç üç gün içinde ödenmezse veya onunla konuşulursa yemin bozulmuş olur.

Mün’akıde yemini üç kısma ayrılır:

a- Yemin-i Mürsel veya Mutlak: Bu, bir vakitle kayıtlı olmayan yemindir. Mesela, bir kimsenin bir şahsa hitaben “Vallahi seni ziyaret edeceğim” demesi gibi.

b- Yemin-i Muvakkat: Bu, bir vakitle ka­yıtlı olan yemindir. Bir şahsın “Vallahi bu­gün yemek yemeyeceğim” demesi gibi.

c- Yemin-i Fevr: Bir kelama cevap olmak gibi bir sebebe binaen yapılan yemindir. Mesela bir kimse, belirli bir yemeği yeme­ğe davet edildiğinde, “Vallahi ben yemek yemem” diye yemin ettiğinde, bu yemin bu belirli yemeğe münhasır olur ve başka yemek yemekle yeminini bozmuş sayıl­maz.

Fert ve toplum menfaatine aykırı olma­dıkça mün’akide yeminine riâyet edilmesi gerekir. Bu türyemini bozan kişiye keffaret gerekir. Cenab-ı Hak bu konuda şöyle bu­yurmuştur: “Allah, kasıtsız olarak ağzınız­dan çıkıveren yeminlerinizden (lağıv ye­minden) dolayı sizi sorumlu tutmaz, fakat bilerek yaptığınız yeminlerden dolayı sizi sorumlu tutar. Bunun da keffaret i, ailenize yedirdiğiniz yemeğin orta hallisinden on fakire yedirmek, yahut onları giydirmek, yahut da bir köle azat etmektir. Bunları bulamayan üç gün oruç tutmalıdır. Yemin ettiğiniz takdirde yeminlerinizin keffâreti işte budur. Yeminlerinizi koruyun (onlara riâyet edin). Allah size âyetlerini açıklıyor, umulur ki şükredersiniz” (el-Mâide 5/89),

İSLAMDA YEMİN HAKKINDA GENİŞ BİLGİLER

C- İsbat Vasıtası Olarak Yemin:

İslâm muhakeme (yargılama) hukuku te­rimi olarak yemin, davacı veya davalının bir vakıanın doğru olup olmaması hakkında, Allah Teâlâ’nın mübarek adını anarak be­yanda bulunmasını ifade eder. Hak Teâlâ’nın mukaddes ismine yapılan yemine kasem de denir. Davacı ile davalıdan birine yemin verdirmeye tahlîf, ant içme ve ye­min etmeye half veya halif, yemin edene hâlif, yemin edilen şeye mahlûfun aleyh, yemin ettirmeye ve yemin İstemeye istihlâf, yemin teklif eden hâkime müstahif, taraflardan her birinin yemin etmesine de tahâlüf denilir. Bazı davalar­dan dolayı beyyine ikame eden davacıya hakkın ortaya çıkmasını sağlamak için tevcih edilen yemine yemin-i istizhâr veya yemin-i istibrâ, davalının kendisine tevcih edilen yeminden kaçınması üzerine dava­cıya tevcih edilen yemine ise yemin-i merdûde adı verilir. Bir davacı veya davalı­nın kendisine tevcih ve teklif edilen yemini yapmaktan yüz çevirip kaçınmasına nükûl ani’l-yemin, böyle bir yemini yapmaktan kaçınan kimseye de nâkil denir.

Fıkıh bilginleri, yemini isbat vasıtalardan (esbab-ı hüküm) biri olarak kabul ederken, bu konuda bazı âyetler ile bazı hadisleri ve özellikle “Davasını beyyine ile isbat etmek davacıya, yemin ise davalıya düşer” (et-Tirmizî, Ahkâm, ıa), “Hz. Peygamber (s.a.) bir şahid ve davacının yemini ile hükmetti” (et-Tirmizî, Ahkâm, 13), “Hz. Peygamber (s.a.) hak talep edene (davacıya) yemini reddetti” (Dârekutnî, sünen, 4/213) mealindeki hadisleri ve ayrıca Sahabe uygulamalarını delil ola­rak ileri sürerler.

Fıkıh mezhepleri, bu deliller muvacehe­sinde, yeminin özellikle malî haklarla ilgili davalarda davalı konumunda olan tarafın hücceti olduğunda görüşbirliği içinde ol­makla birlikte, malî olmayan haklarla (me­selâ, kısas, nikah gibi) ilgili davalarda ye­min teklif edilip edilemeyeceği, teklif edi­lecekse hangilerinde teklif edileceği, dava­lının yemin etmekten kaçınması halinde davacıya yeminin reddedilip reddedilme­yeceği ve davacı konumunda olan tarafa hangi hallerde ve hangi tür davalarda ye­min teklif edileceği konularında tam bir görüşbirliğine sahip değillerdir.

Kendisine yemin teklif ve tevcih edilen taraf, ister müslüman olsun ister olmasın mutlaka Yüce Allah’ın adını zikrederek yemin eder. Yani “Vallahi…” veya “Billa­hi…” veya “Tallahi…” veya “Allah’a and içerim ki…” diye yemin eder. Bazı fıkıh bilginlerine göre, yemin teklif talebinde bulunan tarafın İsteği üzerine yemin met­nindeki ifadeler ağırlaştırabilir. Ancak yeminde, kişinin dinî inançlarının da göz ardı edilmemesi gerekir.

Kendisine yemin teklif edilen taraf, hiç çekinmeden yemin ederek hakkını elde etmelidir. Bunun yanında, yalan yere ye­min etmenin de büyük günahlardan olduğu unutulmamalıdır.

Bir vakıayı isbatla mükellef olan taraf, iddiasını başka delillerle isbat edemezse, son çare olarak diğer tarafa yemin teklif edilir. Yemin, davacı konumunda olan tarafın talebi üzerine verilir. Çünkü yemin, onun hakkıdır, onun talebi olmadıkça ha­kim, yemin teklif edemez. Ancak bazı da­valarda talep vuku bulmasa da hakim da­vacı konumunda olan tarafa yemin teklif edebilir. Yine yemin, ancak hakimin veya yetkili memur huzurunda ve onların teklifi ile muteber olur. Onların teklifi bulunma­dıkça yapılan yemine itibar edilemeyeceği gibi yetkili olmayan başka kimselerin hu-zurlarındaki yemin veya yeminden nükûl (kaçınmaya) üzerine hüküm verilemez. Çünkü, tahlif yani yemin teklif ve tevcihi, hakimin hakkıdır. Bu yüzden daha hakim tarafından yemin teklif edilmeden davacının mücerret talebi üzerine davalı yemin ediverse muteber olmaz, tekrar hakim tarafından yemin teklif edilmesi gerekir. Bazen bir mazerete binaen hakim tarafın­dan görevlendirilen bir memur, iki adil şahitle birlikte yemin edecek kimsenin nezdine giderek ona yemin ettirir. Hakim, memurun sözünü, bu iki adil şahidin yemi­ne veya yeminden nükule şahitliğine isti­naden kabul ederek, buna göre hükmünü verir.

İstihlaf’a (yemin talebinde) niyabet cari olduğu halde, half’de yani yemin etmekte cari olmaz. Bu yüzden vasi, mütevelli, ço­cukların velisi, dava vekilleri hasma yemin teklif edilmesini hakimden talep edebilir­ler. Ancak kendilerine yemin teklif edile­mez. Meselâ, müvekkillere yemin teveccüh edince bu yemini onların bizzat etmeleri lazım gelir, onların yerlerine vekillerine yemin tevcih edilemez. Fakat bunların ikrarları, asıl hakkında sahih olan hususlar­da kendilerine yemin tevcih edilebilir.

Yemin ya kendi fiiline ve bildiği fiile veri­lir veya o fiil (vakıa) tarafın bilmediği bir şey ise, onu bilmediğine verilir.

Muhtelif davalar içtima etse, bir mecliste hepsi için bir yemin yeterli otur, her birine ayrı ayrı yemin gerekmez.

Hakimin davalıya yemin etmesini üç defa teklif etmesi ihtiyata muvafıktır. Hatta daha hüküm vaki olmadan yemin etmem demesine iltifat olunmaz, üç dört tekliften sonra yemin etse yine muteber olur. Çünkü bundan dolayı hükmü bozulmaz. Fakat hükümden sonra yemin edeceğim denil­mesine itibar edilmez. Zira bu takdirde davalı, nükûl ile hakkını kaybetmiş olur, artık hükmü bozmaya mahal kalmaz.

Dilsizin işaretiyle ikrarı muteber olduğu gibi, yemini ve yeminden nükûlûne de itibaredilir.

D- Mezheplere Göre Yemin

Hanefîler’e göre, davalının yeminden ka­çınması üzerine davacıya yemin tevcih edilemez. Şafiî, Hanbelîve Mâlikî mezhebi hukukçuları İse, davalının yeminden imtina etmesi halinde yemin davacıya reddedilir. Ancak bu mezheplerde hangi tür davalarda yeminin reddedileceği tartışma konusudur. Bu yemine yemin-i merdûde adı verilir.

Hanefî ve Mâlikî mezhebi hukukçularına göre, bazı davalardan dolayı beyyine ika­me eden davacıya, hakkın ortaya çıkmasını sağlamak için hakim tarafından re’sen yemin teklif edilir ki bu yemine yemin-i istizhârveya mükemmil-i hüccet adı verilir.

Mezhepler tarafından kabul edilen esas­lar dahilinde, davalı konumunda olan tara­fa usulüne uygun olarak yemin teklif edilir ve bu teklif kabul edilip yemin edilirse, bununla iddia edilen vakıanın mevcut ol­madığı sabit olur. Bunun yanında yemin davacı konumunda olan tarafa teklif edilir ve o da yemin ederse, o takdirde iddia edilen vakıanın mevcut olduğu sabit olur.

Yemin eda edilirse, fıkıh bilginlerinin ço­ğunluğuna göre, husumet, yeni beyyine ikame edilinceye kadar geçici olarak kesilir. Çünkü beyyine asıl ve yernin ise haleftir. Bazı fakihlere göre ise, husumet tamamen kesilir, artık yeni deliller ileri sürülerek dava yeniden açılamaz.

Bir sene oruç adayan nasıl tutar?