Şafi mezhebine göre diyetler

S. 1. Niyet nedir ve kaç kısmı vardır?

C. 1. Diyet, can veya organ cinayetinden dolayı vacip olan maldır ve iki kısma ayrılır: Muğallaz (ağırlaştırılmış) ve muhaffaf (hafif) diyet. Muğallaz diyet, 100 devedir: 30 hikka (dört yaşına girmiş dişi deve), 30 cezea (beş yaşına girmiş dişi deve) 40 halife (hamile deve). Muhaffef diyet de 100 devedir: 20 hıkka, 20 cezea, 20 binti lebun (üç yaşına girmiş dişi deve), 20 ibni lebun (bunların erkeği), 20 binti mehad (iki yaşına girmiş dişi deve). Her iki durumda da deve bulunmazsa değeri verilir. Bir görüşe göre deve bulunmazsa bin miskal altın veya on iki bin dirhem gümüş verilir.

S. 2. Âkile kimlerdir?

C. 2. Akile caninin – asıl ve nesil dışında – asabe olan akrabasıdır. Bu nun detayları uzun fikıh kitaplarında anlatılır.

S. 3. Cinayet kısımlarının diyetleri nasıldır?

C. 3. Kasıtlı cinayetin diyeti 100 deve olup üç veçhile muğallezadır: Caninin malından, peşin ve yukarda geçen üçlü – 30 hıkka, 30 cezea ve 40 halife – şekil olarak verilir. Kasıtlıya benzeyen cinayetin diyeti de muğallaza olup 100 devedir. Bu diyet mezkûr üçlü ödeme şekliyle muğallazadır, ancak üç yıla kadar müeccel ve âkile tarafından ödenmesi açısından da muffafdır. Kaza cinayetinin diyeti ise, 100 deve olup üç veçhile de muhaffafdır: Üç yıla kadar müecceldir, âkile tarafından verilir ve yukandaki beşli – 20 hıkka, 20 cezea, 20 binti lebun, 20 ibni lebun, 20 binti mehad – şekliyle ödenir.

S. 4. Hangi cinayetin diyeti ağırlaştırılır ve şartları nelerdir?

C. 4. Sadece kaza cinayetinin diyeti ağırlaştırılır, örneğin beşli ödeme şeklinden üçlü ödemeye çevrilebilir veya bin miskala ya da on bin dirheme üçte biri daha eklenir.
Bunun üç şartı vardır:
1- Anne ve kız kardeş gibi rahim mahremi olan birini öldürürse, dolayısıyla sütanne ve süt kız kardeş gibi rahim mahremi veya amcakızı gibi mahrem olmayanların diyetleri ağırlaştırılmaz.
2- Mekke Hareminde öldürürse
3- Haram aylar olan Zilkade, Zilhicce, Muharrem ve Recep ayın da cinayeti işlenirse

S. 5. Kadın, Yahudi, Hıristiyan ve Mecusinin diyeti ne kadardır?

C. 5. Kadın ve hünsanın diyeti erkek diyetinin yarısıdır. Muahed (anlaş malı/vizeli) Yahudi ve Hristiyanın diyeti ise Müslüman diyetinin (1/3) üçte biridir. Muahed Mecusi ve putperestin diyeti de Müslüman diyetinin (2/30)
onda birinin üçte ikisidir.

S. 6. Organ diyeti nasıldır?

C. 6. Tam diyetli organların diyeti, parçalarına eşit olarak bölünür. Ör neğin ellerin diyeti tamdır (yüz deve) ve kesilen her elin diyeti elli deve olur veya elin her parçası için yarı diyetten onun miktarı vardır. Örneğin her parmağın diyeti on devedir. Aynı şekilde topuklara kadar ayaklar, kulak lar, gözler, dört kirpik, dil, dudaklar, çeneler, taşaklar, burun, haşefe (penis başı), tüm penis bütün bu organların diyeti tam diyettir. Cinayet bu organ ların felç olmasına sebep olursa yine tam diyet ödenir. Her dişin diyeti ise beş devedir.

S. 7. Beş duyu organının diyeti nedir?

C. 7. Duyu organlarının her birisi için tam diyet vardır, bunların bölüm leri de miktarlarına göre değerlendirilirler. Örneğin göz hasar alıp görme özelliğinin yarısını kaybederse tam diyetin (1/2) yarısı verilir. Aynı durum konuşma, duyma, koklama ve akıl için de geçerlidir.

S. 8. Hür kadın ve cariye ceninin diyeti ne kadardır?

C. 8. Hür kadın ceninin diyeti bir gurra (kole) değeridir ve kölenin de ğeri ise diyetin (1/20) onda birinin yarısı yani beş deve veya 50 miskal altındır. Cariyenin ceninin diyeti de annesinin değerinin onda biridir.

S. 9. Hukuk nedir ve nelerde olur?

C. 9. Hukume, can diyetine nispetle takdir edilmiş belli bir maldır. Hükümet olarak isimlendirilmesinin sebebi ise hakim kararıyla belli eder diği içindir. Uygulama şekli: Cinayetten önceki değeri can diyetine oranla hesaplanır ve çıkan miktar hükümet olur. Örneğin cinayetten önce değeri (hür de köle olarak itibar edilir) on miskal olup cinayet değerinden bir mis kal düşürerek dokuz miskal olursa, on miskal can diyetine (100) oranı (1/10) honda birdir ve hukumenin değeri 10 miskal olur.
Hükümet:
1- Beden yaralarında olur – baş ve yüz yaralarında olmaz – ve zarar miktarına göre yaranın erşi vardır.
2- Menfaati olmayan her organ için hükümet belirlenir.
3- Tam diyeti olan organların fazlası kesildiğinde hükümet alınır.
Örneğin kol ortasından kesilmişse kısas bilekten olur veya elin diyeti alınır ve artisı için de hükümet alınır.
Hukume organin miktarı, diyetine ulaşmamalıdır, eğer ulaşırsa hâkim bir miktar eksiltmelidir. Organ diyetinin miktar belli değilse, can diyetine ulaşmaması gerekir.

S. 10. Diyet ne zaman vacip olmaz?

C. 10. Harbi (savaşan) kâfir, mürted, recmedilecek kişi, savaşta ölümü kesinleşmiş kişi ve efendinin kölesini öldürmesiyle diyet vacip olmaz.

S. 11. İhmal-taksirat sorumluluğundan maksat nedir?

C. 11. Mükellefe yüklenen sorumluluk şu iki sebebten dolayı olur:
1- Saldın kastı: kasıtlı katil, hırsız, gaspçı, iftira atan ve yol kese nin sorumluluğu buna örnektir.
2- Koruma ve sakınmada yapılan ihmal sonucu oluşan mali ziyan veya mahsum bir kişinin bedenine verilen zarar. Omeğin bah çeye zarar veren hayvanın sorumluluğu sadece sahibine aittir.
İhmal sorumluluğu, kişinin gereken önlem ve korumayı sağlamaması
veya şartlarda taksirat göstermesi sebebiyle mahkemenin yüklediği tazmin v.b hükümlerdir.

S. 12. Íhmal sorumluluğuna terettüp eden şer’i hüküm nedir?

C. 12. Şer’i mizanda ihmalin boyutunu belirlemek mümkün olursa buna gereken sorumluluk terettüp eder. Bu sorumluluk neticesi taksirat gos teren kişi itlafına neden olduğu şeyin ya bedelini tazmin eder veya mislini verir veyahut diyet ve erş gibi tazmin yerine geçen hükümlere tabi tutulur. İhmalin şartı, vakıada taksirati tasavvur etmenin mümkün olması gerekir. Bu durumda zararı karşılamak, durumu düzeltmek ve insanlar arasında hu kuku uygulayıp adaleti sağlamak için ihmalkar kişiye tazminat ödettirilir. İhmalin bazı örnekleri:
1- Diyet gerektiren kaza cinayeti: Bu durumda katil bir suç işle diği veya bir saldırı yaptığı için diyet ödemiyor. ihmali olma ihtimaline karşı öder, gerçekte taksirat olmasa da hüküm değişmez.
2- Evin duvarı hatalı örülmüş ve yıkılıp masum bir insanın ölü müne veya bir malin telef olmasına neden olursa: ölenin diye tini duvar sahibinin akilesi öder mali ise kendisi tazmin eder. Bundan amaç, işlediği bir suçun cezası değil, ihmalinin olabi leceği düşüncesiyle Müslüman kardeşinin gördüğü zaran telafi etmektir.
3- Hayvan veya araba, ziraata zarar verir veya masum bir insanı yaralarsa mal-ziraatı süren veya başını çeken – sahibi olsun veya kiracı olsun -tazmin eder. Diyeti ise akilesi verir. Çünkü araba ve hayvanın işlediği cinayet, elinde bulunan kişinin işle diği kabul edilir.
İhmal sorumluluğunun bulunmadığı bazı ihtiyati şekiller:
1- Hayvan veya araba şoförü arabayı sürerken düşüp ölür ve bu esnada bir malı telef ederse veya bir insanı öldürürse süren veya varislerine bir sorumluluk yüklenmez. Çünkü ihmal
İhtimali yoktur.
2- Birisi hayvanı dürter ve hayvan dik başlılık edip elinde olan kişinin isteği dışında bir mal telef ederse, ona herhangi bir so rumluluk yüklenmez. Çünkü bir ihmali yoktur ve asıl sebep dürten kişi olduğu için malı o tazmin eder. Aynı şekilde ya yabancı biri arabayı deliye verir ve o da bir malın telef olmasına sebep olursa araba sahibi sorumlu olmaz, çünkü hiçbir ihmali yoktur, malı yabancı kişi tazmin eder.
3- Gündüz hayvanı devamlı bıraktığı ve hayvanın alıştığı bildiği yola bırakır ve hayvan burada bir ziraatı veya malı telef eder se sahibi sorumlu olmaz. Çünkü hiçbir taksiratı olamaz. Ancak gece bırakır ve bir şey telef ederse tazmin eder, çünkü uygun olmayan bir vakitte bırakmıştır. Örfte gündüzün ziraat, gece de hayvan korunur, eğer durum değişirse hüküm de değişir.

S. 13. Sorumluluğun olup olmamasının kuralı nedir?

C. 13. Burada kural şudur:
a- Sorumluluk başkasına zarar veren veya buna – bilerek veya bilmeyerek – sebep olana yüklenir, bu da ya saldırı veya ihmal sorumluluğu olur.
b- Direk sebep olmayan, sebebiyetinin etkisi kesildiği takdirde, sorumlu olmaz. Örneğin biri yolda kuyu kazar ve diğer birisi de kasten kuyuya atlarsa kazan kişi sorumlu olmaz. Çünkü ken dini atan kişi kasten yaptığı için kazanın sebebiyeti kesintiye uğramış olur. Aynı şekilde adam hayvanını bir ziraatin yanında bağlamadan bırakır ve birisi de hayvanı dürtüp bir şeyi telef etmesine neden olursa sahibi sorumlu olmaz. Çünkü onun sorumluluğu bu yabancının dürtmesiyle arka planda kalır.
c- İnsanın karşı koyamayacağı bir güçten kaynaklanan zarardan kimse sorumlu tutulmaz. Örneğin hayvanın veya araba şofö rünün ölüp bir şeyin telef olmasına sebep olduğu durumda so sorumluluk yoktur. Aynı şekilde güçlü sel güvenli bir yere ko yılan taşı sürükleyip bir şeyin telef olmasına sebep olursa taşı oraya koyan kişi sorumlu olmaz çünkü ihmal ihtimali yoktur.

Kolay Şafi fıkhı
itisam yayınları

BENZER KONULAR:

• Kürtaj diyeti
• diyet ödemek ahirette kurtarır mı
• Hanefi Mezhebine Göre diyetler
• Şafi mezhebine göre diyetler
• Ubudiyet Ne Demek? Kısaca
• Tümünü görüntüle.