Mutezilenin Temel Görüşleri, Mutezile mezhebinin özellikleri

Mutezile Mezhebinin Kurucusu, Özellikleri, Görüşleri (kısaca)

Bir kelam ekolü olarak ortaya çıkan Mu`tezIle, İslam dininin asli hükümlerinin aklen temellendirilmesi, sistematik hale getirilmesi, izah ve ispat edilmesi, karşı fikirlerin cevaplandırılması gibi konularla meşgul olmuştur. Siyasi, felsefi vb. hususlar bu çerçeveye yardımcı olduğu ölçüde ilgi alanlarına girmiştir. Mese-la, tabiat felsefesi onlar için tevhidin temellendirilmesine bir va-sıtadır. Aynı şekilde imamete emir bil-ma’rüf nehiy ani’l-münker esasını temellendirmek amacıyla önem vermişlerdir.” itikadI alanı sistematik bir şekilde ifade eden ilk mezhep Mu`tezIle’dir. Başlangıçtan itibaren Mu`tezile kelamcılan İslam dininin temel ilkelerini “usül-i hamse” başlığı altında ele almışlardır. Bununla birlikte usül-i hamse, aynı dönemde bir bütün olarak ortaya çıkmamış, aksine tarihi bir süreç içinde peyderpey teşekkül etmiş ve zamanla Mu`tezileye mensubiyetin en önemli göstergesi olmuştur. Nitekim Hayyât, bir Müslümanın Mu`tezileye mensup olabilmesi için beş esasın hepsini kabul etmesini gerekli görür. Kâdi Abdülcebbâr da usûl-i hamse’den birine dahi muhalefet edenin bazan kâfir, bazan fasık, bazan da muhti (ha-talı) olacağını kaydeder.23 Usül-i hamse, kronolojik süreç dikkate alınarak şu şekilde açıklanabilir:

a. El-Menzile Beynel-Menzileteyn (İki Mevki Arasında Bir Yer)

Yaygın anlayışa göre bu kavram, büyük günah işleyen bir Müslümanın ne mümin ne de kâfir olduğunu, bu ikisi arasında bir yerde bulunduğunu ve bu günahından tövbe etmediği takdirde ebedi olarak cehenneme gideceğini, ama cezasının kafırlerden daha hafif olacağını ifade eder. Bu esas, büyük günah işleyen müminin küfrü gerektiren bir inkarda bulunmadığı için kafir ol-mayacağı gibi, işlediği günah sebebiyle imanda da kalamayacağı, bu ikisi arasında bir yerde bulunacağı şeklinde açıklanmakta ve Mu`tezile bu kişiyi “fasık” diye nitelendirmektedir; onlara göre fasık tövbe etmeden öldüğü takdirde ebediyen cehennemde ka-lacaktır. Mu`tezile ekolünün ilk teşekkül eden görüşü Vasıl b. Ata’nın ortaya koyduğu “el-menzile” prensibidir. Ekolün ortaya çıkma-sında ve diğer gruplar arasında belirgin bir yer edinmesinde başat bir rol oynamıştır. Hatta mezhebin teşekkülünde oynadığı rolün önemine binaen bu ekol mensuplanna “Menaziliyye” adı dahi verilmiştir. Fikirleri, ortaya çıktıklan zaman ve hadiselerle birlikte değerlendirdiğimizde söz konusu dönemin en önemli tartışmalanndan birinin, Müslüman olduğu halde büyük günah işleyen bir kimsenin dini konumunun ne olacağı hususunda yoğunlaştığı görülür. İşte burada Vasıl, kendisinden önce bu konuda görüş beyan eden Haridler ve Mürcie’den farklı olarak “el-menzile” görüşünü dile getirmiştir. O, bu yaklaşımıyla farklı görüşler ara-sında ortak bir nokta bulmayı amaçlamış; bu görüşünü siyasi alana da uygulayarak Hz. Ali ile Muaviye taraftarlanndan biri-nin hatalı olduğunu, fakat tespitinin mümkün bulunmadığını, dolayısıyla haklannda karara varmayıp konuyu Allah’a havale etmenin gerektiğini söylemiş, hem Aliyi hem düşmanlannı tekfir eden Haricilerle her iki grubu da mümin sayan Mürcie arasında ara bulucu olmak istemiştir. Bu esas, başlangıçta siyasi bir çıkış iken zamanla itikadi bir ilke haline dönüşmüştür. Bu kavram çerçevesinde iman, küfür, nifak, fısk, kebire ve mürtekib-i kebire gibi kavramlar tartışılmıştır. Wsıl, “el-menzile” görüşüyle amelin imanın bir parçası oldu-ğunu kabul etmektedir. Büyük günah işleyen bir kimse gunahl sebebiyle imandan çıkmış, fakat küfre düşmemiştir. Eğer tövbe ederse iman yurduna tekrar geri dönecektir. Aksi takdirde imansınırlarının dışında kalacaktır. Böylesi bir kimseye büyük günah işlediği için “fasık” denir ve tövbe etmediği takdirde ebediyen cehennemde kalır.

Benzer konular:

• Ru’yetullah meselesi Mutezile
• Mutezile Ne Demek?
• Mutezile Mezhebinin Yanlış Bir Görüşü
• Mütezile mezhebi nedir
• Mutezilenin Doğuşu ve Gelişimi
• Tümünü görüntüle.